«حتی اگر واکنشی نمی‌بینید، رابطه برقرار شده است»
برای بسیاری از والدین، ارتباط عاطفی با فرزند به‌صورت لبخند، تماس چشمی، آغوش یا گفت‌وگو معنا پیدا می‌کند. اما اگر فرزند شما دچار چند معلولیت باشد—برای مثال، هم نابینا و هم دچار ناتوانی ذهنی یا اختلال شدید حرکتی—ممکن است این نشانه‌های معمولِ پاسخ‌دهی عاطفی وجود نداشته باشد یا بسیار کم و نامفهوم باشد.
در چنین شرایطی، برخی والدین دچار تردید می‌شوند:
آیا فرزندم متوجه حضور من می‌شود؟ آیا برایش مهم هستم؟ آیا با هم «رابطه» داریم؟
پاسخ روان‌شناسی امروز به این دغدغه‌ها روشن است: بله. حتی در غیاب پاسخ‌های آشکار، فرزند شما احساس و رابطه را درک می‌کند. پاسخ‌دهی عاطفی شما، بنیان رشد روانی اوست.
پاسخ‌دهی عاطفی چیست و چرا مهم است؟
پاسخ‌دهی عاطفی به معنای واکنش والد به علائم، نیازها و حالات هیجانی فرزند است—خواه آن علائم آشکار باشند، خواه بسیار ظریف. این تعامل، پایه‌ی شکل‌گیری حس امنیت، اعتماد و ارتباط در وی می باشد.
در افراد چندمعلولیتی، نشانه‌های هیجانی ممکن است متفاوت، کند یا کم‌وضوح باشند، اما وجود دارند و نیازمند دیده‌شدن‌اند.
چطور به نشانه‌های ظریف پاسخ بدهیم؟
• تغییر تنفس، حرکت انگشت، یا صدای کوتاه می‌تواند نشانه‌ای از واکنش باشد. توجه دقیق به این‌ها به شما در فهم حالات فرزندتان کمک می‌کند.
• تأیید و نام‌گذاری احساسات به رشد عاطفی کمک می‌کند؛ مثلاً: «فکر کنم صدات یعنی می‌خوای بغلت کنم»، حتی اگر مطمئن نباشید، همین بیان باعث شکل‌گیری معنا در ذهن او می‌شود.
• ریتم و تکرار اهمیت دارد؛ واکنش مداوم، آرام و تکرارشونده به علائم فرزندتان، حس قابل‌پیش‌بینی‌بودن و امنیت را تقویت می‌کند.
ارتباط همیشه کلامی یا چشمی نیست
اگر فرزند شما تماس چشمی ندارد یا صحبت نمی‌کند، می‌توان از راه‌های جایگزین برای ایجاد ارتباط استفاده کرد:
• لمس‌های نرم و قابل‌پیش‌بینی: لمس دست یا شانه با گفتن نام او.
• استفاده از صدا: صدای آرام، شعرهای تکراری، یا نغمه‌هایی که به او احساس آشنایی و آرامش می‌دهند.
• بو، بافت و دما: استفاده از وسایلی با بافت آشنا یا لباس‌های خاص می‌تواند به او کمک کند تا محیط را بهتر درک کند و ارتباط بگیرد.
پاسخ‌دهی عاطفی، نه فقط برای فرزند، بلکه برای والد هم ترمیم‌گر است
وقتی والد احساس می‌کند تلاشش دیده نمی‌شود یا پاسخی نمی‌گیرد، ممکن است دچار سردرگمی یا فرسودگی شود. اما دانستن اینکه «پاسخ‌دادن شما حتی بدون دریافت پاسخ، در حال ساختن پایه‌ی رابطه است» می‌تواند نیرویی دوباره به شما بدهد. مراقبت عاطفی از فرزندتان، مراقبتی از خود شما نیز هست.
در پایان، برقراری پیوند عاطفی با فرزندی که نشانه‌های معمول واکنش را ندارد، شاید در ابتدا شبیه راه رفتن در تاریکی باشد. اما با هر لمس، هر واژه‌ی آرام، و هر حضور صبورانه، راهی روشن‌تر می‌شود. در این راه همراه شما هستیم.
